Umowa pożyczki to dokument poświadczający przeniesienie na własność pożyczkobiorcy pieniędzy bądź rzeczy pod warunkiem zwrotu pożyczonych dóbr pożyczkodawcy w określonym czasie. Czy zawsze umowa pożyczki powinna być sporządzana w formie pisemnej? Co musi zawierać dokument?
Co to jest umowa pożyczki?
Umowę pożyczki regulują przepisy Kodeksu Cywilnego1 w przeciwieństwie do umowy kredytowej, która jest sporządzana zgodnie z zasadami prawa bankowego2. Osoba udzielająca pożyczkę przenosi na własność biorącego pieniądze lub rzeczy oznaczone co do gatunku. Przeniesienie własności ma jednak charakter czasowy. Osoba pożyczająca musi zwrócić tę samą ilość pieniędzy lub rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości w terminie ustalonym przez strony podpisujące umowę pożyczki.
Jaka powinna być forma umowy?
W przypadku pożyczek do 500 zł nie ma konieczności spisywania umowy między pożyczkodawcą a pożyczkobiorcą – w tym wypadku wystarczy umowa ustna. Zaleca się, aby powyżej tej kwoty sporządzać umowę pisemną dla celów dowodowych.
Co może być dowodem zawarcia umowy?
Zdarzają się sytuacje, w których za dowód zawarcia umowy pożyczki uznaje się np. pokwitowanie odebrania pożyczonych pieniędzy. Dowodem mogą być także przelew bądź przekaz pocztowy oznaczone tytułem „pożyczka”.
Odzyskiwanie długu
Osoba, która żąda spłaty pożyczki, może dochodzić swoich spraw podczas postępowania cywilnego w sądzie. Musi jednak udowodnić, że doszło do zawarcia umowy pożyczki. Co zrobić w sytuacji, kiedy umowa nie została sporządzona na piśmie?
Umowa pożyczki a świadek
W momencie, kiedy pożyczamy pieniądze w kwocie mniejszej niż 500 zł od członków rodziny bądź przyjaciół, warto robić to przy świadkach. Powinni oni w razie konieczności potrafić potwierdzić przed sądem, jaka kwota została przekazana pożyczkobiorcy. Przy wyższych kwotach sąd może uznać zeznania świadków za dowód w sprawie, jeśli zgodzą się na to obie strony.
Ważnym jest, aby dodatkowo zainteresowani posiadali inny dokument pisemny potwierdzający dokonanie czynności prawnej, np.:
- wspomniane wcześniej pokwitowanie,
- potwierdzenie przelewu,
- korespondencję z pożyczkobiorcą, z której wyraźnie wynika, że pożyczył on pieniądze od powoda.
Jakie elementy powinna zawierać umowa?
- Czas i miejsce zawarcia umowy.
- Określenie stron umowy wraz z podaniem ich danych,
- Określenie przedmiotu umowy – kwoty pieniężnej (zapis cyfrowy oraz słowny) lub rzeczy. Należy pamiętać, że przedmiot pożyczki wymaga szczegółowego opisu.
- Warunki zwrotu długu – określają, kiedy nastąpi spłata, czy będzie ona dokonywana w ratach, czy w całości, w formie przelewu czy gotówką, w tej samej czy w obcej walucie, z odsetkami czy bez oraz czy istnieje możliwość wcześniejszej spłaty pożyczki.
- Warunki wypowiedzenia – określenie trybu, w jakim umowa może zostać wypowiedziana przez pożyczkodawcę bądź pożyczkobiorcę (natychmiastowy, tygodniowy, miesięczny itp.).
- Oświadczenie o stanie majątkowym strony zaciągającej pożyczkę – zapis ten chroni pożyczkodawcę w razie niewypłacalności pożyczkobiorcy.
- Podpisy każdej ze stron.
Dane, które powinny zostać zawarte w umowie
Jednym z elementów niezbędnych do zawarcia umowy jest określenie stron umowy wraz z podaniem ich danych:
- w przypadku osób fizycznych należy podać: imiona, nazwisko, datę urodzenia, adres miejsca zamieszkania, numer i serię dokumentu tożsamości oraz opcjonalnie PESEL,
- kiedy umowa jest zawierana przez osobę prowadzącą działalność gospodarczą, konieczne jest dodatkowo podanie numeru NIP,
- jeżeli stroną umowy jest osoba prawna, należy podać adres siedziby, numer wpisu do KRS, NIP oraz dane osoby reprezentującej jednostkę.
Wzór umowy pożyczki
Kodeks cywilny nie określa ściśle formy, w jakiej ma być sporządzona umowa pożyczki. Dlatego jeśli podpisujemy umowę z osobą prywatną, np. z członkiem rodziny, możemy skorzystać ze wzorów dostępnych w sieci. Szablony te można edytować, dopasowując do specyficznych warunków umowy. W przypadku, kiedy ubiegamy się o pożyczkę w banku bądź w innej instytucji finansowej, np. w firmie pożyczkowej, należy dokładnie zapoznać się ze wzorem umowy.
Umowa umorzenia pożyczki
W niektórych sytuacjach losowych (utrata pracy, poważna choroba, śmierć współmałżonka) możemy ubiegać się o częściowe lub całkowite umorzenie pożyczki. Wówczas konieczne jest zwrócenie się z wnioskiem o umorzenie pożyczki do pożyczkodawcy. W razie pozytywnego rozpatrzenia sprawy – sporządzenie aneksu do umowy.
Wniosek o umorzenie pożyczki
We wniosku należy zawrzeć:
- dane podmiotu, który udzielił pożyczki,
- dane pożyczkobiorcy,
- treść wniosku, np. prośbę o umorzenie części kwoty / odsetek / opłat,
- konkretne uzasadnienie niemożności spłaty zadłużenia na dotychczasowych warunkach,
- podpis wnioskującego.
Klauzule niedozwolone w umowie pożyczki
W umowach pożyczkowych mogą się znaleźć tzw. klauzule niedozwolone, czyli zapisy niezgodne z prawem, które naruszają interes konsumenta. Przykładowo jest to:
- pobieranie podwójnych opłat w przypadku dołączenia do umowy pożyczkowej aneksu,
- wyszczególnienie kwoty minimalnejopłat i prowizji bez podania kwoty maksymalnej.
Kiedy umowa pożyczki jest nieważna?
Umowę pożyczki możemy uznać za nieważną w następujących sytuacjach:
- Kiedy pożyczkobiorca „znajdował się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli” (np. w przypadku choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub innych zaburzeń czynności psychicznych).
- Kiedy przedmiot pożyczki nie został przekazany pożyczkobiorcy, a umowa pożyczki ma charakter pozorny.
- Kiedy wartość zabezpieczenia pożyczki znacznie przekracza wysokość zaciągniętego długu.
Czy brak oznaczenia terminu zwrotu sprawia, że pożyczka jest nieważna?
Umowa pożyczki bez oznaczenia terminu zwrotu jest ważna. Oznacza to, że umowa została zawarta na czas nieokreślony, a pożyczkodawca może zażądać zwrotu pożyczki przez wypowiedzenie umowy. Pożyczkobiorca ma wówczas sześć tygodni na uregulowanie długu.
Przedawnienie umowy pożyczki, śmierć pożyczkobiorcy
Spłata pożyczki może nie nastąpić z powodu przedawnienia umowy lub z powodu śmierci pożyczkobiorcy.
Przedawnienie umowy pożyczki
Pożyczki ulegają przedawnieniu po:
- 10 latach – pożyczki prywatne,
- 3 latach – pozostałe pożyczki (związane z działalnością gospodarczą oraz udzielane przez banki i parabanki).
Termin ten liczony jest od dnia będącego ostatecznym terminem spłaty pożyczki. Jeżeli nie został on określony w umowie, zgodnie z kodeksem cywilnym liczony jest od dnia pożyczenia pieniędzy. Przedawnienie rat liczone jest osobno dla każdej raty – każda z nich przedawnia się w innym terminie.
Śmierć pożyczkobiorcy
Skutkuje anulowaniem zaciągniętego długu w sytuacji, kiedy spadkobierca majątku złoży wniosek o odrzucenie spadku po zmarłym. W przeciwnym razie spadkobierca odpowiada za zaciągnięte przez zmarłego długi całym swoim majątkiem. Należy jednak zaznaczyć, że wierzytelność nie może przekraczać wartości spadku. Dla przykłady, kiedy odziedziczonym przedmiotem będzie np. mieszkanie o wartości 200 tys. zł, a dług wynosi 300 tys. zł, wówczas wierzytelność nie może przekroczyć 200 tys. zł.
Umowa pożyczki – realna czy konsensualna?
Do zawarcia umowy realnej konieczne jest zaistnienie określonego w niej zdarzenia, np. przekazanie użyczanego przedmiotu (umowa użyczenia). Z kolei umowa pożyczki ma charakter konsensualny – obowiązuje już od momentu złożenia zgodnych oświadczeń przez pożyczkodawcę i pożyczkobiorcę.
Jakie są typy umów pożyczki?
Charakter umowy pożyczki zależy od tego, czy pożyczkodawca jest osobą fizyczną, czy instytucją, jak np. bank. Istotny jest także koszt pożyczki (RRSO), rodzaj zabezpieczenia oraz to, kto jest pożyczkobiorcą (osoba prywatna, firma, fundacja).
Umowa z poręczeniem, rygorem egzekucji i pod zastaw
Każda forma zabezpieczenia pożyczki powinna zostać uwzględniona w umowie.
- Umowa pożyczki z poręczeniem – powinna zawierać dane poręczyciela oraz kwotę, za którą poręcza (najczęściej spisuje się osobną umowę poręczenia pożyczki).
- Umowa pożyczki pod zastaw – powinna zawierać punkt, w którym określa się zastawiony przedmiot, jego wartość, zastawcę (pożyczkobiorcę) oraz zastawnika (pożyczkodawcę). Jeśli zastawianym przedmiotem jest samochód, należy umieścić w dowodzie rejestracyjnym auta odpowiednią adnotację.
- Umowa pożyczki z rygorem egzekucji – pożyczkobiorca zobowiązuje się poddać przymusowej egzekucji komorniczej w razie niespłacenia długu wynikającego z umowy bez rozpoznania sprawy przez sąd.
Tego typu formy zabezpieczenia stosują te firmy pożyczkowe, które nie zastanawiają się, jak sprawdzić dłużnika – nie weryfikują historii kredytowej klientów w BIK-u ani nie wymagają zaświadczenia o dochodach.